Ганчи сухан

Fаффорова Замира

доктори илм[ои филологb,

профессори ДДХ ба номи академик Б.Fафуров

ДАР ГУЛШУКУФТИ ХОТИРА{ОИ ОБB

(Бахшида ба 60-солагии шодравон профессор Абдулманнон Насриддинов)

Чунон кун зиндагонb дар замона,

Ки аз вай зинда монb xовидона.

                              (Амир Хусрави Де[лавb)

{амеша ваrте ки дафтари хотира[ои худро вараrгардон мекунам, андеша[ои мухталифе дар ман тасаллут пайдо мекунанд ва барои худ гўё ин китоби ёднома[ои зебои умрро дар ду бахш rисмат кардаам. Rисмати аввалин айёмеро фаро мегирад, ки дар зодго[ам - ша[ри Душанбе ба сар мебурдам ва метавон гуфт, ки он xо айёми фарогири рўз[ои беuаму ширини кeдакиву мактабхонb ва дунёи рангини донишxeb, ки дар оинаи зиндагонии инсон [амчун айёми босафову босаодати [аёт тафсир мешаванд, сипарb гардидаанд. Аз он рўзгори гуворо воrеан хотира[ои рангину беназире дорам, ки бо даст додани имкон [ар якеро барои мавриди худ рўи са[фа хо[ам рехт, чун [ар яке аз ин ла[азоти рўзгори азиз барои ман баёдмонданb ва нотакрору муrаддасанд ва тафсири он даrоиrу фурсат[о метавонад [атто рамзу розеро аз [аrиrати зиндагонии ростин кашф намояд. Ба ибораи дигар агар фурсат[ои мазкурро аз китоби хотира[ои умри азиз айёми тиллоb гeям, хато намекунам, чун он ваrт падару модари бузургворам чун хуршеди тобони сарам буданду [амеша барои мо - фарзандон дарси зиндагb омўхтаанд. Дар сарам партави ме[ри тобони му[аббати падару модар бузургтарин ганxинаи он таxаллb мерехт, ки барои инсон ин ла[азоти нотакрор азизу гиромb хо[ад буд. Чун [узури волидайн дар зиндагонии одамb бузургтарин саодатест, ки шояд чизе наметавонад xойи онро бигирад.

Ваrте са[ифа[ои хотироти хешро вараrгардон мекунам, пеш аз [ама му[имтарин хотироти он рўзгорро аз даврони донишxўии хеш ба rалам хо[ам овард. Зеро замони та[сил дар шeъбаи [индии факултаи шарrшиносии Донишго[и давлатии Тоxикистон ба номи В.И.Ленин (имрeза ДМТ)  аз устодоне чун {абибулло Раxабов, Ибро[им Нуров, Мумтоз Усмонов, Амрияздон Алимардонов, Fоибшо[ Fоибов [ам дарси маърифат ва [ам [икмати зиндагонb омўхтаам. Бахусус, ин донишмандони бузург ва со[ибназар ба мо аз нозуки[ои забони [индb, адабиёт ва таъриху xуuрофиёи сарзамини {инд дарс гуфтаву барои ошноии бештари ман ба ин сарзамини афсонавb ва баъдан ро[ ёфтан барои пайванди воrеb ба ин кишвари орзу[о мусоидат кардаанд. {амчунин, му[аrrиrони со[ибназаре ба монанди Худоb Шарифов, Абдунабb Сатторов, Ра[им Мусулмонrулов, Алберт Леонидович Хромов, Суб[он Амирrулов, Усмон Каримов, Асадулло Сeфиев, Саъдоншо Имронов, Ба[риддин Камолиддинов, Рустами Ва[[об ва дигарон, ки [ар яке умри худро дар ро[и илму маърифат масраф намуду бо таълифоти гаронмояи хеш сухансанxии Тоxикистонро рушд бахшидаанд,  ба мо аз назокату салосати сухан, таърихи адабиёти форсу тоxик ва xойго[и беназири он дар арсаи тамаддуни xа[онb, наrди адабb, назария ва амалияи сухансанxb ва му[имтар аз [ама дарси ахлоrи олии инсонb тадрис намудаанд.

Фузун бар ин, зимни та[сил дар аспирантура бо амри сарнавишт бароям насибам гашт, то донишманди фар[ехтаи тоxик Аълохон Афса[зод  дар таълифи рисолаи номзадиям ба [айси мушовири илмb ро[намоb намуда, барои вуруд ба xа[они илму пажў[иш бузургтарин дарси [идоятро бароям гуфтаанд. Баъдан, дар xараёни та[сил ва дар он рўзгори пайванди хубе бо xа[они та[rиr аз сe[бат[ову ра[намои[ои донишмандоне чун Абдуrодир Маниёзов, Расул {одизода, Хуршеда Отахонова ва дигарон файз гирифтам. Ин умури саодатмандии хешро пеш аз [ама ба замоне мансуб медонам, ки дар Институти забон ва адабиёти ба номи Рeдакии Академияи илм[ои XТ фаъолият доштам.

Ба таври умум, дар ин айёми зебои умри азизи хеш дар xодаи  илм аз маърифату фар[анги донишмандони зиёде бархурдор гаштам ва имрeз бо ифтихор номи донишмандонеро ба забон мегирам, ки дар ин мар[илаи [аёт саодати бо он[о шиносоb доштанро зиндагb ба ман ато намуд. {амеша аз ин [адяи таrдир шукргузорам ва минбаъд низ бар он сарнавиштро та[син мекунам, ки ин фурсатро бароям насиб гардонидааст.

Ваrте бо амри сарнавишт ба ша[ри Хуxанд кўч бастем, ба истило[ rисмати дувуми китоби хотира[ои воrеан рангину пурбаракоти умри азизам оuоз ёфтанд. Ма[з, [амин даврони зебову шукуфои  зиндагонb буд, ки бо устоди арxманд ва донишманди нотакрор  Абдулманнон Насриддинов саодати шиносоиро  дар ша[ри Хуxанд ба унвони бузургтарин [адяи дигари сарнавишт бароям таrдир намуд. Ма[з [амин азимат ба ша[ри Хуxанд боис гардид, ки бо устод Абдуманнон Насриддинов яке аз донишмадони мумтоз, суханшиносони нуктасанxу нуктадон дар заминаи анxоми кор[ои пажў[ишb ошноии амиr пайдо намоям, ки баъдан ба [адди [идоятнома[ои бузурге бароям ба ёдгор гузоштааст.

Аслан то он замоне ки ба  ша[ри Хуxанд барои иrомат ва фаъолият омадам, донишмандони зиёдеро аз рeи таълифоти илмиашон мешинохтам ва аз дастовард[ои олимон дар со[аи адабиётшиносb ога[b доштам. {анўз дар айёми фаъолият[ои илмии мову [амсолонамон таълифоти устод Абдулманнон Насриддинов дар [авза[ои илмии дигари кишвар, аз xумла марокизи илмии ша[ри Душанбе хеле маъруф ва шинохта буданд. Аз ин рў, то рўзи саиди ошноb бо устоди арxманд uоибона барояшон [амчун донишманди со[ибном э[тироми бузургеро rоил будам ва пайваста маrолоти илмиву донишмандонаашонро мутолиа менамудам. {аргиз аз хотирам намеравад он рўз, ки ваrте шодравон падари бузургворам Абдуллоxон Fаффоров бо Саид Амир {асани Обидb, Кошинат Пандита, Маrбул А[мад, Б[ан  ва дигар донишмандони {инд ба Хуxанд ташриф оварда ба Душанбе бармегаштанд, ба мо роxеъ ба ма[фил[ои адабии  дар ша[ри rадима ва фара[ангхез баргузоршуда наrл[о мекарданд. Банда, ки он сол[о донишxeй будам, бо шавrу [авас ба наrл[ои падарам гeш меандохтам ва мехостам [арчb бештар аз дастовард[ои олимони Хуxанд ога[b пайдо намоям. Ма[з дар [амин наrл[ои падар буд, ки бор[о номи Абдуманнон Насриддиновро шунида, му[аббати бузурги он касро низ нисбати ин донишманди со[ибном э[сос менамудам. Боре дар сe[баташон бо Саид Амир {асани Обидb ёдовар шуданд, ки бо  [аммуаллифии Абдулманнон Насриддинов таrризеро ба "Девони {офиз”, ки дар асоси нусхаи хаттии китобатшуда дар соли 818-и [иxрb онро профессор Назир А[мад та[ия намуда буд (Де[лb, 1989), ба rалам овардаанд.  Падар таъкид намуда буданд, ки маrоларо барои чоп ба маxаллаи "Садои Шарr” хо[анд супурд ва ин нигоштаи хуби илмb соли 1990  як мо[ rабл аз фавти падар дар маxаллаи мазкур бо номи "Са[ифаи нав дар [офизшиносb” (№7, С. 140-143) ба нашр расид, ки а[ли та[rиr онро ба шоистагb истиrбол намуданд. {амон айём буд, ки ман ба xанба[ои rавии фаъолият[ои пажў[андагии устод Абдулманнон Насриддинов дар самти матншиносии осори адабb ошноии бештаре пайдо намуда, идомаи суннат[ои ин мактаби бузурги илмии устодам Аълохон Афса[зодро дар корнома[ои ин донишманди со[ибном бо таxассуми равшан ва дидго[и баланди олимона э[сос мекардам.

{амин гуна, рўзе дар ша[ри Хуxанд ба факултаи суханшиносии Донишго[и давлатии Хуxанд ба номи академик Б.Fафуров омадам ва ба утоrи кории устод Абдуманнон Насриддинов ворид гашта, худамро муаррифb намудам. Устод маро хеле хуб пазироb намуданд ва бохабар шуданд, ки дар арафаи [имояи рисолаи номзадb rарор дорам. {амин рeзро дар таrвими умри хеш [амчун яке аз фурсат[ои хушбахттарин ме[исобам, чун ошноb бо ин донишманди нотакрорро низ ба худ чун тў[фаи бузурги сарнавишт ме[исобам. Устод Абдулманнон Насриддинов маро ба маxмўи ма[фил[ои адабb, ки дар факултаи суханшиносb баргузор мешуданд, даъват мекарданд ва ман бо rадри имкон дар он ма[офили бузурги илмиву адабb ширкат варзида, барои худ ба[ра[ои афзуне мебардоштам.

Пас аз дифои рисолаи номзадb ба Маркази илмии Хуxандша[рии Академияи улуми XТ ба [айси ходими илмb ба кор таъйин гаштам. Бо гузашти як соли дигар устод А.Насриддинов низ ба [амин шeъба ба [айси муштараквазифа фаъолиятро оuоз намуданд ва ин фурсати бисёр азиз ва муносибе буд, ки бештару пештар тавассути саодати [амкорb аз донишу фазилат ва машварат[ои илмии устод файз[ои афзуне бардорам.

Дар канори ин ки устод Абдулманнон Насриддинов ба мо [аrrи бузурги устодиро дар ин фурсати бештари [амкорb пайдо намудаву мо аз дархосту машварат[ои фаровони илмии эшон файз гирифта будем, аммо [амеша э[сос мекардам, ки нисбати мо [ам як [исси бузург ва му[аббати олии инсонb зо[ир намуда, [амеша аз маxмўи дастовард[оямон бо саодати бузурге из[ори масаррат менамуданд. Ёдам [аст, ки ваrте барои узвият ба Иттифоrи нависандагони Тоxикистон номзадии маро раёсати бахши вилоятии итти[одияи мазкур пешни[од намуд, устод барои ман тавсиянома навишта, аз xумла зикр намуданд: "Ман бо итминони комил гуфта метавонам, ки хо[араки соле[аи мо - Uаффорова Замирахонум бо зикри тамоми он махсусият[ои илмиву адабиаш, ки андаке сифаташ кардему он[о дар маxмeъ чамани андеша[ои рангини eро муайян мекунанд, барои rабул шудан ба узвияти Иттифоrи нависандагони Тоxикистон шоистагb дорад”.  {амеша ин xумла[ои пур аз э[соси ме[рубониро барои хештан чун рамзи саодат мешуморам ва дар канори ин рисолати бузургеро дар ман эxод кардаанду мекунанд, то бештару пештар ба та[rиrот ба xидду xа[ди бештар машuул бошам.

Зимни дар остонаи дифоъи рисолаи докторb rарор доштанам устод [амеша маро на тан[о бо масли[ат[ои судманди хеш дастгирb менамуданд, балки бо дуову [идоят[ои устодонаву бародаронаашон маро дар ин xода дилпур ва нерўманд мекарданд. Пайваста бароям талrин менамуданд, ки барои дар талош[ои зиндагb uолиб омадан иродаи комил доштан лозим аст, зеро тан[о иродаи муста[ками инсон метавонад ўро ба сўи маrсад[ои наxиби вай бирасонад. {амеша xойи ифтихор дар зиндагониям [аст, ки устоди азиз марову хо[аронамро бародарона "хо[аракони ман” мегуфтанд ва ин садои пур аз самимияти эшон [аргиз аз зиндагониям дур намешавад ва доиман ваrте ба ёди устоди азиз меафтам, наxво хо[ад зад.

Баробари таъсиси як мактаби нерўманди илмb дар маxмўи шамъи ма[фил[ои илмиву адабb дар ша[ри Хуxанд устод чун донишманди сухандон маxлисорову шамъи фурўзонгари он ма[офил буданд. {узури ин донишманди нотакрор [амеша  ма[фил[ои адабии [авзаи илмии Хуxандро шукe[у ша[омати хоса бахшида, сомеони он нишаст[о доиман бо як бардошт ва як [икмати тозаи афзуда ба дониш[ои хеш аз он бармегаштанд.

Ташкил намудани ма[фили адабии "Ганxи сухан” дар вилоят аз xониби устод як падидаи тозае дар [аёти илмb-адабии ин rаламрави фар[ангии кишвар буд. Устод [амеша кeшиш мекарданд, ки дар [ар ма[фил олимони варзида, аз xумла як нафар доктори илми суханшиносb  [атман гузорише намояд. Бо исрори устод бор[о дар ма[фили "Ганxи сухан” маърeза намудаам, ки [амеша аз ин ифтихор дорам, чун суханронb дар ин ма[фили бузург дар [адди баромад дар як [амоиши илмии сат[и xум[уриявb ва [атто байналмилалb буд. Ёдам меояд, ки мо[и декабри соли 2010 буд. Рeзе устод бо ман тамос гирифта, хо[иш намуданд, ки агар ра[гузар шавам, ба кафедраи адабиёти классикb дароям. Рeзи дигар ба назди устод рафтам. Устод барои соли оянда, яъне соли 2011 наrшаи солонаи ма[фили "Ганxи сухан”-ро омода месохтанд. Аз ман хо[иш намуданд, ки роxеъ ба дастовард[ои адабиётшиносии тоxик дар масири 20 соли истиrлол барои мо[и январ суханроние омода намоям. Ман, ки дар наrшаи худ таълифи чунин маrоларо дар назар надоштам ва э[сос намудам, ки ваrти зиёде барои таълифи чунин маrола лозим аст,  чандин бор ба[онае меxустам, ки ин мавзeъ ба дeши нафари дигаре вогузор шавад. Аммо устод исрор намуданд, ки [атман барои баромад дар ин мавзeи мазкур омода шавам ва гуфтанд: "Бо ин ба[она як маrолаи хуби илмb [ам таълиф менамоед”.

Мо[и марти соли 2011 дар бинои Донишго[и давлатии тиxорати Тоxикистон ма[фили "Ганxи сухан” баргузор гашт ва он рeз ман дар мавзeи "Адабиётшиносии тоxик дар 20 соли истиrлол" маърeза намудам. Ин охирин ма[фили "Ганxи сухан” буд, ки устод дар он ширкат доштанд. Дар баробари зикри дастовард[ои донишмандони дигар са[ми доктори илм[ои филологb, профессор А.Насриддиновро дар рушди адабиётшиносии мусоир, бахусус матншиносb ва та[rиrи масоили шар[у маърифати адабиёт  таъкид намудам.  Xои он дорад, ки ин xо боз [ам аз рўи му[аббат ва иродати бепоёни хеш нисбат ба ин абармарди бузург ва хадамоти илмиву адабии эшон порае аз он гуфторро дигарбора ин xо тазаккур ди[ам. "Оѓози пажў[иш[ои устоди арxмандро дар арсаи шинохти адабиёт ва [авзаи адабии Хуxанд метавон ба бузургдошти Шайх Камоли Хуxандb пайванд дод, зеро таxлили 675-солагии Шайх Камоли Хуxандb дар соли 1996 низ та[rиrоти му[иммеро дар шинохти мероси ин суханвари бузург ба вуxуд овард.

Китоби «Се[ри мубин» аз зумраи пажў[иши шоёни истиrбол дар маърифати зиндагома, афкор ва xанба[ои [унариву мавзўии шеъри Шайх Камоли Хуxандb ба шумор меояд.

Соли 2003 аз xониби А.Насриддинов китобе бо номи «Донишмандон ва сухансароёни Хуxанд» рўи чоп омад, ки дертар бо номи «Тазкираи шоирони Хуxанд» ду маротиба ба хатти форсb дар Xум[урии исломии Эрон чоп шуд, ки воrеан ин дастоварди беназире дар шинохти [авзаи адабии Хуxанд ва хуxандиён дар rаламрави таърих ма[суб меёбад.

Бо талош[ои устод рисолаи «Рўдакb: Нусхашиносb ва наrду та[лили ашъори бозмонда» бо фарогирии матни девони шоир ба дасти чоп расид.

Пажў[иши А.Насриддинов бо [аммуаллифии Ф.Насриддинов «Рўдакb – устоди суханварони Аxам» унвон дошта, масоили мубрами шинохти шеъру андешаи Одамушшуароро фаро мегирад. Маxмўаи маrолоти «Чи[ил маrола»-и А.Насриддинов мабо[иси илмии мухталифе роxеъ ба даврони xудогонаи адабиёти форсу тоxик, инчунин намояндагони барxастаи адаби форсb, вежаги[ои ашъор ва дигар масоили мубрами шинохти каломи бадеъро дар бар мегирад. Махсусан, та[rиrи таърихчаи та[аввули адабиёти форсии Фароруд, ки дар ин китоб яке аз матолиби xолиби таваxxe[ ба шумор меояд, дар самти омўзиш ва баррасии мухтассоти адабиёти ин [авзаи адабb дар rуруни ХV то ХХ дорои арзиши баланди илмb ма[суб меёбад. Фузун бар ин, ин xо маrолоте роxеъ ба тарxума[ои форсии китоби муrаддаси Rуръон ва шева[ои хоси он ба дасти чоп расидаанд, ки барои хонандаи тоxик, хосса адабпажў[он барои маърифати фармуда[ои Худованди бузург ва наrши мунири ин каломи осмонb дар адаби форсb rиммати баланди илмиро rоим [астанд. Ин бахши китоби «Чи[ил маrола» бо назардошти маrоми хосаи илмb дар Xум[урии исломии Эрон бо номи «Ошноb бо тарxума[ои форсии Rуръон» дар сурати китоби xудогона ба нашр расид.

Аз сўи дигар, интишори китоби «Тазкираи шоирони Хуxанд»-и А.Насриддинов дар кишвари Эрон бори дигар ба эътирофи xойго[ ва маrоми ин адабиётшиноси номвари тоxик ишорат мекунад. Пажў[ишоти мондагори «Маърифат ва шар[и адабиёт» ва «Шар[нависb дар таърихи адаби форс-тоxик» намунаи боризи фаъолияти А.Насриддинов дар ро[и ошноb бо шурў[и адабb ба шумор мераванд.

«Матншиносии осори адабb»-и А.Насриддинов бозёфти илми адабиётшиносии муосири тоxик ма[суб ёфта, масоили матншиносии назарb ва амалиро ба таври густарда фаро мегирад. Китоб дар тадриси масоили матншиносb дар донишго[[ои олии кишвар арзиши му[им дошта, имрўз ба унвони китоби дарсии донишго[b истифода мешавад. Нашри якчанд маxмўаи суханрони[ои адабиётшиносони ватаниву хориxb дар ма[фили илмиву адабии «Ганxи сухан» бо номи «Армуuони ганxи сухан» барои такомул ва густариши адабиётшиносb дар [авзаи илмии Хуxанд наrши муассир гузошт.

Натиxаи за[амоти пажў[андагии А.Насриддинов сазовор шудани мавсуф ба Xоизаи ба номи устод С.Айнb ва Xоизаи Президенти Xум[урии Тоxикистон, дар Xум[урии исломии Эрон ба Xоизаи Созмони фар[анг ва иртибототи исломb ба унвони пажў[ишгари бартари адабиёти форсb мебошад”.

{аргиз аз хотирам намеравад, ки он рўз барфи калоне борида, [аво хеле сард шуд. Лекин устод ба чунин авзои [аво  ниго[ накарда, то охири ма[фил ширкат доштанд. {арчанд аллакай [амон ваrт маълум буд, ки устод сахт бемор [астанд, аммо э[сос мешуд, ки шўълаи садоrат ва му[аббати зиндагb дар чашм[ояшон таxассуми зебо дорад. Бо он ки [анўз наrшаву ният[ои фаровоне доштанд, аммо афсeс, ки умр вафо накард ва пас аз чанд мо[и дигар устоди арxманд ин зиндагониро падруд гуфтанду захм[ои фаровоне дар rалб[ои шогирдону пайвандон ва дўстону [амкорон гузоштанд.

Даргузашти устод Абдулманнон Насриддинов воrеан барои адабиётшиносии тоxик талафоти гарон афтод, ки ба [аrиrат мушкил аст, ки xои устодро касе битавонад дар ин rаламрави пажў[иш ва та[rиr пур карда тавонад, зеро теъдоди зиёди китоб[ои гаронмояи устод нишонаи rудрати беназири илмb ва кўшиш[ои судманди эшон дар xодаи адабиётшиносии муосири тоxик ба [исоб меравад. Дар канори ин, баробар ба тарбияи шогирдони зиёде фарзанди рашиди худ Фахриддинро низ ба ро[и та[rиr [идоят намуданд, ки воrеан xои ифтихор аст.  Дар воrеъ, ваrте ба муваффаrият[ои фарзандашон – Насриддинов  Фахриддин инсон назар меафканад э[сос мекунад, ки дар [аrиrат ин фарзанди азизи  падар ба шоистагb тавонист ро[и падарро идома ди[ад.

Ёдам меояд, ки боре дар сe[бате ба устод гуфтам:

- Комёби[ои [оxb Фахриддинро дар xодаи илм мушо[ида карда чb rадар ифтихор мекарда  бошед-а, устод?

Дар лабони устод табассум пайдо шуд, чашмонашон дурахшид, гeё аз ниго[ашон шарар меборид ва аз [амин назари мармузи устод посухи мубораки эшонро пайдо кардам, ки воrеан аз ин ифтихори бузурге доранд. Баъдан саволи дигаре додам: -Ваrте Фахриддин Rуръон мехонанд, вуxуди Шуморо  чb э[сосе фаро мегирад?

Устод дар xавоб гуфтанд: - Беихтиёр аз чашмонам ашк мерезад.

Ман бо [авас ба  суханони устод гeш андохта, э[сос мекардам, ки ашки устод ашки шодиву масаррат буд, ашки падаре, ки амалb гаштани орзу[ояш - камолоти фарзандашро мебинаду аз ин саодати беназири зиндагонии хеш шодмон  мегардад. Ба [аrиrати исботи [аrиrати ин [адиси Паёмбари Акрам (с), ки фармудаанд: "Бе[тарини Шумо он[ое [астанд, ки шабе[и падарашон бошанд”-ро дар симои ин падару писари бузург [амаи мо имрўз мебинем ва аз ин ифтихор [ам дорем.

Дирeз ваrте хабардор гаштам, ки ёдномае дар бораи  устоди шодравон  Абдулманнон Насриддинов та[ия хо[ад шуд ва дeстону шогирдон матолибе аз ёдномаву хотирот ва пажў[ишоти хешро омода месозанд, ман низ тасмим гирифтам, хотироти хешро ба rалам оварам, зеро барои худ rарзу [ам фарз медонам, ки му[аббатномае барои ин устоди азиз ва бародари [аrиrb рўи са[фа резам. Бо ин ният сари мизи корb нишастаму чанд муддат uарrи кeлбори хотирот гаштам.  Чандин сe[бат[ову нишаст[о бо [узури устод аз пеши назар гузаштанд,  бор[о бо навиштани чанд xумла онро хат мезадам, чун сухан[оеро дар мавриди ин донишманди воrеан нотакрор интихоб кардан бароям мушкил буд, ки [амаи ихлосу иродати бепоёни маро нисбати устод ифода намуда тавонад. Намедонистам маrоларо аз чb оuоз намоям. Он ваrт пешгуфтори устод А.Насриддиновро ба китоби "Ёдномаи устодони суханшинос” дигарбора мутолиа намудам, зеро ман онро дар [олати нав ба нашр расиданаш (соли 2010) хонда будам, аммо ин дафъа [ар xумлаи пешгуфтор ба вуxуди ман таъсири дучанд мегузошт. Аз хондани суханони устод ба фикр фурe рафтам, ки гeё устод [амон айём бо бузургии рў[онии хеш фалсафаи маргро ба [аrиrат дарк намудаву паёмади хешро дар давоми як соли оянда, ки эшонро [ам чун он азизони дар хотира[о боrимонда ба дафтари ёд[о ма[фуз хо[ад гузошт, маърифат намудаанд. Мехо[ам ин нигошта[ои ёднома ва хотирарезро бо [амон суханони худи устоди азиз ба поён бубарам, ки гўё акнун аз дурдасти хотира аз номи мо шогирдон барои хеш мегўянд:

"Дар ин сарои сипанxb дар ин дунёи rадима, ки ба rавли Абдулло[и Ансорb xои озмоиш аст, на xои осоиш, мо [амагон ме[монем. {акимеро пурсиданд, ки зиндагии дунёро чb гуна мебинb? E дар xавоб гуфт: Зиндагии ин дунёро бар масобаи он мебинам, ки дар биёбон дарахте [аст ва мусофирон муддате кeто[ дар сояи он rарорго[ ихтиёр мекунанд. Бояд он xойро барои ояндагон холb намоянд, то дигарон бар xои эшон биёянд. {акими дигар [ам гуфтааст: ин дунё монанди хонаест, ки ду дар дорад,  аз яке дохил мешавb ва аз дари дигар берун меоb:

Ду дар дорад ин [афтрангинсарой,

Яке [ой-[eю яке [ой-[ой.

Яъне ба ма[зи таваллуд шудан бо [ою [eй шодию нишот мекунанд ва го[и бадар рафтан дар сeги инсон[о [ой-[ой хо[анд гирист.

Аммо [икмати аслии зиндагb он аст, ки дар зиндагии ин дунё хештанро бишносb ва тавре ки шоистаи соле[он аст, рeзгор ба сар барb ва ёдгори[ои нек [ам аз худ ба мерос гузорb. Аз [унармандон осори [унарb, аз донишмандон китоб[ои арзишманд, аз саховатмандон сохтмон[ои маърифатию хайру э[сон ба ёдгор хо[ад монд. Имкон дорад, ки [унарманд, донишманд ё сарватманд набошb, боке нест, метавонb тавре зиндагb ба сар барb, ки зиндагии намунавори туро [амчун сарвати гаронrадр шиносанд”.

Равони поки устоди арxманд барои [амеша шод бод!

Ба rавли Амир Хусрави Де[лавb:

Пас аз мурдан он кас алам барфарохт,

Ки e rимати зиндагонb шинохт.