Ганчи сухан

 Муьаммад Субьон

Хайрхоьи ыалбьо

Соли 1973 май таьсили аспирантураро дар шаьри Ленинград доштам. Дар хобгоьи аспирантураи Академияи илмьои СССР, ки дар хиёбони Яков 8 жойгир буд зиндагй мекардам. Бегоьц аз кор ба хобгоь омадам. Назди даромадгоьи хобгоь муаллим Фарьод Зикриёевро вох=рдам. Аз Хужанд, ки б=и Ленинобод оварда бошад, бо як шодиву сурур ьамдигарро ба ощ=ш гирифтем. Охир кас чаро шод нагардад агар ьамзабону ьамдиёри худро бинад. Ба хобгоь муаллимро жой кардам. Бегоь ьангоми таоми шом ёде аз донишкадаи ом=згории Ленинобод ба номи С.М.Кировро кардем. Камина ки дастпарвари ин донишкадаи номвари жумьурц ьастам ва ьамеша аз пешравиьои кори устодону донишж=ёни он хабаре хуше мешунидам, болида мегуфтам чунин аст донишкадаи ман махзани илму маърифат.

Ёд дорам, ки соли 1962 - ьангоми дохил шудан ба факултаи табиатшиносии донишкада ыатори муаллимони имтиьонгиранада аз фанни адабиёти тожик ьамин устод низ буданд. Аз моьи августи соли 1962 то ба имр=з, ки устод то ба унвони проффессорц расиданд нащз шиносоц дорам. Он бегоь, ьини с=ьбат ran дар бораи донишж=ёни болаёыатц факултаи филологц (суханшиносц) рафт. Дар ыатори чанд нафар донишж=ёни аълохони факулта, бештар номи Абдулманон Насриддинов ба забони муаллим меомад. Такроран дар бораи истеъдоди худододи Абдулманон Насриддинов бо як меьри устодц наыл карданд. Ва ман ьамин тариы бори аввал аз муаллим Зикриёв Фарьод номи ин жавони ошиыи илми забон ва адабиёти тожикро шунида ба = меьр баста будам. Сад шукри Худо, ки маро дар бадали зиндагц борьо ба Абдулманони Насриддин р= ба р= ва ьамнишину ьамкор кард, ки чизе зиёде аз ин шахси илму маърифат парвар баьравар кардааст.

Баъди ба итмом расонидани донишкада Абдулманон Насриддин чун жавони ошиыи илм ба аспирантураи институти тадыиыоти илмии забон ва адабиёти ба номи устод Абуабдуллоь Рудакц дохил гашт ва ба шаьри Душанбе омад. Ва мо дар як боргоьи илм дар Академияи илмьои жумьурц ьамкор гаштем. Дигар то дами охирини умри вопасини бо Абдулманон Насриддин ыариб дар ьама чорабиниьои илмиву адаби паьл=и ьамдигар будем.

Ва аз шаьри Душанбе, ки мо аз наздик хело хуб шинос будем то охири умр ман барои у акои Муьаммадыул будам. Ва хар лаьза бо садои хело нозук бо як нигоьи самимц ьамин тавр «акои Муьаммадыул» гуфта ба ман мурожиат менамуданд.

Барои таъсис додани бахши илмии академия маро аз Душанбе ба Ленинобод соли 1992 моьи июл ба кор равон карданд.

Шукр, ки роьбарони ьукумати ьамонваытаи шахь маро ба манзил таъмин намуданд. Як бегоь аз як кадом чорабиние ба хона баргаштам дари даромади ьужраро кушодам, ки дар даромадгоь чанд жуфт пойафзольои шахсони ношинос истодааст.

Писарам Умеджон гуфт ки меьмоньо чанд соат инжониб шуморо интизоранд, вале то ьол аз шумо дараке нест. Дидам, ки чанд нафар зери бащал болишт гузошта р=и курпачаьо истироьат доранд.

Зуд оньоро шинохтам, иньо аз д=стони наздики ман буданд. Директори институти забои ва адабиёти АИ Тожикистон м=ьтарам Абдуыодир Маниёзов, корманди ьамон идора олим ва ьофизи хушовоз Ж=рабек Назрц ва як нафар мехмони ношиноси Эронц буданд.

Маълум гашт, ки оньо аз сафари Эрон бо роьи Тошканд баргаштанд ва ыароргоьашонро то пагоь хонаи маро интихоб кардаанд. Пас аз ассалому аллейк ва ьолпурсц оньо хостанд аввал ба ьавлии Абдулманнон раванд, лек хонаи маро интихоб карданд, ба шарте, ки субь ба дидори Абдулманнон бирасонам.

Он шаб, с=ьбатамон ы=р гирифт ва меьмонон, ки к=фтаи роь буданд ба маслиьат омадем, ки пагоь ман оньоро назди Абдулманон мебиёрам. Субь мо пас аз наьорц Абдулманонро пайдо кардем.

Акои Муьаммадыул соати аввал дарс дорам, чц мешуд ки дар факулта бо мехмоньо вох=рем ьини с=ьбати телефонц арз карданд Абдулманнон. Мо низ пас аз наьорц б=щчаи меьмоньоро бардошта вориди ьужраи кории декани факултаи филологияи тожик омадем. Абдулманнон баробари дидани д=стони Душанбе хеле шод гашт. Ва пас аз чанд муддати с=ьбати мо Абдулманнон барои гусел намудани меьмонон ба Душанбе аз паи чиптаи тайёра шуданд. Ьарчц ки аз меьмоньо илтижо кард, ки 2 - 3 р=з дар Хужанд меьмон шаванд, бо сабаби кори таъжилц директори институт А. Маниёзов ва меьмони Эронц ки аз сафорати Эрон будааст, таъжилан рафтани Душанберо карданд. Чиптаьои тайёра тез пайдо шуд ва оньоро ман ва Абдулманнон ба Душанбе гусел намудем. Ьангоме, ки як олими намоён роьбари як коргоьи бузурги Академияи илмьои Тожикистон наттоыи нотакрор Абдулыодир Маниёзов (ёдашон ба хайр) ин ыадар ба Абдулманон таважж=ь доштанд, маълум мегардад, ки Абдулманони жавон аллакай ба эьтироми аьли илму адаб соьиб гашта будааст. Ман бо Абдулманон зиёда аз панж сол дар маркази илмии Хужанд кор кардам. Ман дар симои нуронии вай як олими варзидаро медидам. + мехост, ки ьамеша дар илм як навгоние биёварад. Як р=з назди ман ба ьужраи кориам омада нишаст ва маслиьат дод.

Акои Муьаммадыул як нафар ьамроь дорам ижозат бошад =ро низ даъват намоям, марьамат Абдулманон гуфтам. Даме буд, ки аз саьнаи бощи ботаникц як нафари жавони айнакии хушсират лощарнаморо ьамроь овард.

Марьамат шинос шавед, акои Муьаммадыул, ин кас олими соьаи ижтимоиёт аз Жумьурии Исломии Эрон омаданд гуфта шинос намуд ва меьмонро барои нишастан таклиф намудам.

Маысади меьмон аз он будааст, ки мо ьамроь як донишкадаи илмьои жамиятшиносиро дар шаьри Хужанд таъсис намоем. Донишгоьи Тожикистону Эронро. Ман дар жавоб ба Абдулманнон гуфтам, охир ихтисоси ман табиатшинос - эколог ва ман чц тавр ба таъсиси донишгоьи ижтимоц ьуыуы, дошта бошам. Акои Муьаммадыул - шумо як шахси ташкилотчц, аз =ьдаи ин кор мебароед, дар паьл=и Шумо ман меистам, бо жиддият ва хушьолона гуфт =. Аз гапи Абдулманнон ман ыувват гирифтам ва аз жо ба жо намудани ьужжатьои зарурц ба сохтори дигар Донишгоььои Жумьурц ва берун аз он машщул гаштам. Бо дили пур, олими Эрониро гусел намудем. Бо жустуж=и бинои хониш ба таысимоти факултаьо олимон, ки бояд дар Донишгоь кор кунанд факултаьоро =ьдаи роьбарц тавонанд. Рости гaп, барои амалц намудани маысад чанд муддат овораи ин наыша шабьоро р=з мекардам. Ва р=зе расид, ки ин наышаьоро борони сел бурд ва мо боз аз паи кори худ гаштем. Ва он р=з бо Абдулманон нишаста бо ьамдигар гуфтем, ба фикрамон мо накшаро барваыт кашидем.

Абдулманнон ки ьануз соли 1983 рисолаи номзадц ва соли 1990 рисолаи доктории худро марбут ба мавз=и фарьангнигорц ва шарьнигорц дифоъ карда буд ва аллакай муаллифи зиёда аз 20 монография беш аз 300 маыолаю рисолаьои илмц, баромадьо ва тезисьо буда, яке аз варзидатарин адабиётшинос ва муьаыыиыи адабиёт машьур гашта буд. Бештари таьыиыотьои = дар шарьи ашъори устод Рудакц, «Шоьнома»-и Фирдавсц, Мавлоно Жомц, Девони Ьофиз, Жалолидини Румц ва дигар эжодиёти классикьои форсу тожик намунаи аз беьтарин таьыиыотьои илмц ва адабии = ба ьисоб мераванд. Аз ин р=, Шуъбаи Сущдии иттифоыи нависандагони Тожикистон =ро барои шомил шудан ба узвияти ИН Тожикистон тавсия дода буданд. Ьамин буд, ки соли 1996 мо ьамроь дар як р=з бо Абдулманон ба узвияти Иттифоыи Нависандагони Тожикистон шомил гаштем. Аввал ин хабари хуш ба Абдулманон расидааст ва = навидро ба ман расонда гуфт шодиёна диьед.

Ако, шумо эжод мекунед аз табиати зебоманзари кишвар аз олами табиати нотакрори он бисёртар чун мутахассис менависед, вазифаи шумо таньо навиштан. Вазифаи ман баьо гузоштан бо жиддият гуфт =

Ин хел олиме, ки м=йро аз хамир жудо мекунад, ьалолро аз ьаром, тозаро аз чирк, ьаыро аз ноьаы, мардро аз номард, кам касоне ёфт мешаванд, ки ба навиштаьои каси дигар бо дилс=зиву дастгирц ёфт мешуда бошанд.

Ана, аз чунин олими серкор баъзе аз роьбарони ьамонваытаи донишгоь, ыариб буд аз вазифааш сабукд=ш кунанд.

Ьамон сол анжумани нависандагони Тожикистон дар шаьри Душанбе баргузор гардид, ки ману Абдулманнон бо сифати вакил иштирок доштем,

дар саьнаи Идораи Иттифоыи нависандагони Тожикистон ман ба устод Абдуыодир Маниёзов вох=рдам ва он кас аз ьоли Абдулманон пурсиданд, ман гуфтам Абдулманон инжост ва зуд назди устод овардам ва ьодисае, ки ба сари Абдулманон дар донишгоь ьужум карданд як ба як аз даьони худи = устод шуниданд, ва гуфтанд худи ьамин  р=з ман ба роьбарияти Донишгоь занг мезанам ва бо тасаллои дил ва суханьои хуш устод Абдулманонро дилбардорц карданд.

Пас аз баргаштани мо аз Душанбе Абдулманнон боз кори худро дар Донишгоь давом дод. Агар = як ситораи дурахшон дар донишгоь бошад, аз нури ситораи = даььо ситорачаьо пайдо гаштанд, ки кору бори устоди худро ьамеша давом хоьанд дод.

Як р=з Абдулманон ьангоми мулоыот ба ман гуфт, ки супориши шуморо ако сари ваыт ман ичро кардам. Он ваыт ман асари ьужжатии худ, ки сонитар ба номи «Жонфидои машриызамин», ки ба фаъолияти корц ва зиндагиномаи устоди шодравон, арбоби илм тожик, сиёсатмадор собиы, президенти Академияи илмьои Toжикиcтoн академик Муьаммад Осимц бахшида шуда буд, чанд лаьзае ёдномаи Абдулманон Насриддинро низ жо дода будам. Вай китоби муыовааш сиёь, ки дар р=яш «Чиьил маыола» -навишта шуда буд ба ман дароз кард, ана ин китоби ман гуфт =.

Китобро ман аз дасти д=стам бо меьрубонц гирифтам ва ьамон шаб то бевактц ва р=зи дигар бо шавы хондам.

Китоб ба таърихи адабиёт ва матншиносц бахшида шудааст. Бузургии олим Абдулманнон дар он аст, ки дар ин китоб аз эжодиёти баъзе олимони тожик дар матншиносц бо хатоьои дащали роьдода калимаьоро ба таври бояду шояд маънидод кардаанд нишон медиьад. Ин жо маънои аслии калимаро Абдулманнон бо мисольои возеь маънидод намудааст, шоистаи таърифу тавсиф аз ин олими варзида шаьодат медиьад.

Абдулманнон ба тариыи телефон ба ман занг зада гуфт:

- Акои Муьаммадыул пагоь соати 14-00 дар бинои факултаи шарышиносии донишгоь ба ифтихори жашни зодр=зи устодам академик Муьаммаджон Шакурц маьфили адабц барпо мегардад. Дар ин маьфил шумо бояд иштирок намоед, ки эшонро аз наздик мешиносед. Ман таклифи =ро ыабул намудам.

Субьи дигар ба назди Абдулманнон омадам ва ьамроь дар ин маьфил ширкат варзидем. Декани факултаи шарышиносц Нурулло Щиёсов моро ба устодону донишж=ёни факулта аз наздик шинос намуд. Ьама бо як овоз гуфтанд, ки устод Абдулманнони Насриддинро хуб мешиносем. Сухани аввал ба ман дода шуд. Ман аз ин шиносоии донишж=ён бо Абдулманнонро истифода бурда гуфтам:

-Хуб аст, ки ьамаи шумо ин устоди азизро хуб мешиносед инсони покиза, хушгуфтору хушрафтор, фур=тан, донишманд, ьалолкор, жони одам, шогирдони бисёреро тарбиякарда, ьамеша ба кас дасти ёрц дароз мекарда, щайбати касеро намекарда хуллас амали шиорашон гуфтори нек, пиндори нек, рафтори нек ьама дар жавоби сухани ман ыарсак заданд. Ин хел бошад шумо хуб шинохта гиред, ки ьамин устод худи Муьаммаджон Шакурц дар Хужанди мо. Ьар боре, ки р= ба р=ятон устодро бинед фикр кунед, ки шумо академик Муьаммаджон Шакуриро дидаед. Ин дам мавжи ыарсакьо баланд гашт Абдулманон бошад он лаьзаьо каме худро нож=р ьис карданд аз ин таърифи ман. Ман ыариб дар ьамаи чорабиниьо ва махсусан дар маьфили «Ганжи сухан» - ки ибтикори он бо номи ин жавонмарди донишманд вобастагц дорад, иштирок доштам. Абдулманнон дар ин т=ли зиндагии хеш агар чун марди фозил, ситораи равшан миёни аьли илму адабц жумьурц маълуму машьур гашта, барои ман бошад вай то абад як д=сти ыадрдон, чун жони одам, хайрхоьи ыалбьо ьам дар дилу ьам дар дидаьо мемонад. Аз кадом г=шае ин боди ножинс ба тани д=сти ман дард оварда жой намуд, ки вай печону печон дохили жони ин жавонмард гашт. Вай ьамеша жавонмардона кирдору рафтор дошт.

Соли 2007 Худо ба ман насиб дод, ки сафари ьаж намоям. Пеш аз сафар, бо Абдулманнон вох=рдам ва ин хабарро шунида хело шод гашт ва гуфт:

- акои Муьаммадыул, бисёр нащз кардед, бо шумо писарам Фахриддин, модарам ьам мераванд. Ман ба Фахриддин мег=ям, ки аз паи ако шав, лек аз бисёр н=шидани оби сард худдорц кунед, ьаво дар Макка хело тафсон бо н=шидани оби сард гул=ятон ба дард, медарояд ьамин тавр мо бар роьи Ьаж бо Фахриддин фарзанди азизи д=сти азизи ман як жо дар зиёрати хонаи Худо будем. Р=зьо мегузаштанду шунидам, ки Абдулманнон барои муолижа сафари мамлакти исломии Эрон карданд. Ба наздикц дида будам, с=ьбат ьам кардем, вале аз бемориашон шикоят накарда буданд. Раиси бахши Сущдии Иттифоыи нависандагони Toжкиcтoн шоир Аьмаджон Раьматзод, ки оньо якжоя дар хизмати аскарц буданд, ьамеша аз ьоли якдигар бохабар мешуданд ва навиде, ки дар ьаыиыат Абдулманон ба Эрон рафтанд ба ман тасдиы карданд.

Ва ман сари ьар намоз аз Яздони пок шифои комили д=сти азизро талаб мекардам. Пас аз муолижаи якмоьа Абдулманнон аз Эрон баргаштанд. Як р=з ба идораи ш=ъбаи Иттифоыи нависандагон омаданд ва пас аз чанд моь Худо маро боз ба дидори Абдулманнон р= ба р= кард.

Дидам р=и д=ст, лек он лаьзаьо хуньои бадан тез ба ьаракат даромаданд, ранги баланди сурх сару р=ямро пахш кард. Забонам хушк монд. Ба рангу р=и д=стам нигоь карда, худро аз даст додам, дарун-дарун гиристам ва худ ба худ гуфтам:

Абдулманнон!

- ку рангу р=и сурхи ту?

- ку чашмони сиёьи банурат?

- ку хандаьои базебат, ки ин ыадар ваыти с=ьбат кардан лабатро зеб медоданд. Вай хастаьол менамуд, дар назар ва дидани гардани бастаи = бо тиккаи сафед зиньор реш-реш кард маро. Ба ьамаи ин нигоь накарда вай худро мардонавард нишон медод. Хайр, ин дард мисли шамолест ако меояду зуд меравад гуфт Абдулманон. Ишоаллоь шифо меёбед, тасалло додам.

Корьои неки д=стам ва эжодиёти = аз пеши назар яко як мегузаштанд. Асарьои Абдулманон Насридин дорои щояьои баланди адабц буда, барои дарки маънавц ва бозшинохти фарьангу адабиёти мо раьнамо мебошад. Китобьои олим ва адиб аз нуфузи маънавии ин адабиётшиноси номии тожик дар берун аз ыаламрави кишвари мо шаьодат медиьад. Хизматьои баржастаи Абдулманнон Насридин ба Жоизаи Президенти Жумхурии Тожикистон, Жоизаи ба номи устод Садридин Айни ва Жоизаи вилоятии ба номи Камоли Хужандц ыадр гардидааст.

Пас аз чанд муддат = дар беморхонаи Душанбе бистарц шуд. Ман аз ьужраи кории профессори тиб Бахтиёр Аьмадов тавассути телефонц гуфтуг= карда низ дилбардорц кардам. Аз он р=зе, ки = дар хона бистарц гашт таньо дар дилу дадаам =ро чун Абдулманнон, ки сольои дароз мешинохтам, бо табассуми ширин бо нигоьи меьрона, бо ьаракатьои жаззоб дар ёд медоштам.

Ыариб р=з андармиён аз бародари азиз, шогирди бовафои Абдулманнон, ки фарзандвор дар хизмати эшон буд, ьоло давомдихандаи кору бори неки =, дотсент Саидумрон Саидов аз аьволи саломатии устодаш мепурсидам.

Саидумрон бо саржунбонц аьволи эшонро шукри Худо андак беьтар гуфта жавоб медод. Ва ьамин тавр касе пурсон шавад ьолаташон беьтар мегуфт.

Лек чашмони калон-калони сиёьи = зуд лиыыи об мегирифт. Билкул агар д=стони наздики устодашро медид, баробари пурсидани саломатц аз устодаш жигарьои худи Саидумрон лахта-лахта мегашту вай худро баз=р мардонавор ба даст мегирифт ва ьар замон аз ыаъри дил оьи сабуке мебаровард. Охиру охирон ин дарди бедаво ба маысад расида бар тани Абдулманнон щолиб баромад.

Эь, дунё, дунё ьалыаи абри сиёь ба р=и ьавлии Абдулманнон чунон борони сел рехт, ки он р=з ьавлц мотамхона гашт. Инсони нексиришт, худотарсу худогоь, марди фозил, донишманди илми ин дунёву он дунё устода садьо толибилмон, ситораи дурахшони адабиёт, донандаи илми матшиносц, падари бузурги хонадон, оиладори варзида имр=з дунёи фониро тарк намуд. Вале = аз ёди д=стон, шогирдон, ьамкорону рафиыон ьеж гоь нахоьад рафт ьарчц г=ям, ки ёдат ба хайр д=сти азиз, вале ыалбам мег=яд, ки ту барои ман аз зиндаьо ьам зиндатарц зеро, ки ту дар ьар солу замон хайрхоьи ыалби ман будц...